Lịch sử AFCON: Ai Cập vô địch 7 lần, cú sốc và thăng hoa

Lịch sử AFCON: Hành trình hơn sáu thập kỷ thống nhất lục địa đen

1957. Khartoum, Sudan. Chỉ ba đội bóng. Một giải đấu ra đời trước cả EURO tới ba năm. Đó là khởi nguồn của Africa Cup of Nations - AFCON, giải vô địch châu lục lâu đời nhất thế giới vẫn còn tồn tại. Nhưng đây không chỉ là bóng đá. Đây là lịch sử, chính trị và cả máu lửa đấu tranh của cả một châu lục được kể qua từng đường bóng.

Ngay từ trận chung kết đầu tiên, bóng đá đã bị chính trị bủa vây. Nam Phi bị truất quyền vì chính sách phân biệt chủng tộc Apartheid. Trên sân, chỉ có Ai Cập, Sudan và Ethiopia. Mohamed Diab El-Attar của Ai Cập trở thành huyền thoại ngay lập tức với cú poker 4 bàn xé lưới Ethiopia, đưa Pharaoh trở thành nhà vô địch đầu tiên. Một khởi đầu đầy biểu tượng.

Kỷ nguyên của những biểu tượng và chính trị

Thập niên 60 chứng kiến sự trỗi dậy của Ghana. "Những ngôi sao đen" không chỉ là một đội bóng. Họ là biểu tượng của phong trào Liên Phi dưới thời Tổng thống Kwame Nkrumah. Vô địch 1963 ngay trên sân nhà, rồi bảo vệ thành công danh hiệu năm 1965. Sức mạnh tinh thần đã được chuyển hóa thành sức mạnh trên sân cỏ.

Rồi đến thập kỷ đa cực 1970-1980. Sáu nhà vô địch khác nhau trong mười năm. Sự kiện hy hữu nhất? Trận chung kết năm 1974 giữa Zaire và Zambia. Hòa 2-2, phải đá lại sau hai ngày. Mulamba Ndaye của Zaire ghi cả 4 bàn trong hai trận chung kết ấy, lập kỷ lục 9 bàn một giải mà tới nay vẫn chưa ai phá nổi. Một kỷ lục đi vào huyền thoại.

Cameroon thống trị và sự trở lại đầy nước mắt

Thập niên 80 là của "Những chú sư tử bất khuất" Cameroon. Vào chung kết ba kỳ liên tiếp (1984, 1986, 1988), vô địch hai lần. Họ chơi thứ bóng đá mạnh mẽ, thể lực và đầy tốc độ khiến cả châu lục khiếp sợ. Nhưng Ai Cập vẫn kịp chen chân, đánh bại chính Cameroon trên chấm luân lưu năm 1986 để giành danh hiệu thứ ba.

Rồi đến năm 1996. Một cột mốc lịch sử. Nam Phi lần đầu được tham dự AFCON sau khi chế độ Apartheid sụp đổ. Không chỉ tham dự, họ còn đăng cai. Và trên chính mảnh đất của mình, họ đã vô địch. Chiếc cúp vàng lần đầu thuộc về "Những chú đại bàng" là một bản anh hùng ca về sự hòa giải dân tộc, mạnh hơn cả bất kỳ trận bóng nào.

Kỷ nguyên vàng của Ai Cập: Ba lần liên tiếp!

Nếu có một đội bóng thống trị AFCON một cách tuyệt đối, đó là Ai Cập thập niên 2000. Từ 2006 đến 2010, họ tạo nên một cơn địa chấn. Vô địch ba lần liên tiếp. Một kỷ tích vô tiền khoáng hậu.

Với thế hệ vàng của Mohamed Aboutrika, Ahmed Hassan, Pharaoh đã đánh bại Bờ Biển Ngà trên chấm luân lưu (2006), hạ Cameroon 1-0 (2008), và lại vượt qua Ghana 1-0 (2010). 19 trận bất bại liên tiếp tại AFCON. 7 lần vô địch tổng cộng. Họ không chỉ chơi bóng, họ viết nên lịch sử.

AFCON hiện đại: Mở rộng và những nhà vô địch mới

Giải đấu không ngừng phát triển. Từ 2019, vòng chung kết có tới 24 đội. Thời gian tổ chức cũng xê dịch để tránh World Cup và phù hợp với lịch thi đấu châu Âu, dù thời tiết vẫn là một thách thức.

Giai đoạn này chứng kiến những nhà vô địch đầy cảm xúc. Zambia năm 2012, chiến thắng tại Libreville - nơi đội tuyển họ từng gặp nạn máy bay thảm khốc năm 1993. Senegal cuối cùng cũng lên ngôi năm 2021 sau khi đánh bại chính Ai Cập. Và mới đây nhất, Bờ Biển Ngà với màn lội ngược dòng ngoạn mục để vô địch trên sân nhà năm 2023.

Hành trình tiếp tục. AFCON 2025 sẽ diễn ra tại Morocco từ tháng 12/2025 đến tháng 1/2026. Ai sẽ là người kế thừa di sản của những Ai Cập, Cameroon, Ghana? Một điều chắc chắn: mỗi kỳ AFCON vẫn là một bản anh hùng ca mới của châu Phi, nơi bóng đá và lịch sử luôn song hành.