Chấn động bóng đá châu Âu: Liverpool, Barcelona, Juventus đối mặt khủng hoảng nghiêm trọng

Không mùa giải nào trôi qua mà không có những “bệnh nhân nặng” ở nhóm ông lớn. Bề nổi là kết quả, là thứ hạng, là những cuộc khủng hoảng được gán nhãn “thảm họa”. Nhưng nếu đi sâu vào con số, cách vận hành và bối cảnh, ta sẽ thấy: mỗi đội lại đang “ốm” theo một kiểu rất khác nhau.

Liverpool loạng choạng vì hệ thống phòng ngự, Barcelona trả giá cho sự đứt gãy nhân sự, Juventus bế tắc ở chất lượng dứt điểm, còn nhóm như Newcastle, Athletic, Atalanta, Nottingham Forest, Mainz hay Fiorentina đều là nạn nhân của sự thoái lui khỏi ngưỡng “overperformance” (đá vượt kỳ vọng) mùa trước.

Bài viết này thử “bắt bệnh” từng trường hợp, không chỉ để chỉ ra những gì đang hỏng, mà còn để thấy đâu là vấn đề mang tính cấu trúc, đâu là thứ có thể tự được sửa bằng… thời gian và quy luật xác suất.

Liverpool: vấn đề nằm ở hàng thủ nhiều hơn là Salah, Wirtz hay Isak

Liverpool lúc nào cũng là tâm điểm tranh luận. Đội đương kim vô địch Ngoại hạng Anh thua 5/6 trận gần nhất ở giải quốc nội, rơi xuống thứ 8, thua 7/10 trận trên mọi đấu trường. Chỉ cần vậy là đủ để cụm từ “khủng hoảng” xuất hiện dày đặc, từ Roy Keane tới Jamie Carragher hay Wayne Rooney – ai cũng có một góc nhìn riêng, đa phần đều bi quan.

Về mặt cảm xúc, người ta dễ chĩa mũi dùi vào hàng công: Mohamed Salah sa sút, Florian Wirtz chưa xứng với số tiền, Alexander Isak vừa chấn thương vừa dứt điểm tệ. So với cùng kỳ mùa trước, Salah từ 8 bàn – 6 kiến tạo rơi xuống 4 bàn (3 không tính phạt đền) – 2 kiến tạo sau 11 trận. Wirtz tạo ra xG và xA tương đối khá (1,3 xG và 1,2 xA) nhưng vẫn “tịt ngòi” hoàn toàn, Isak sút 0,9 xG trong 253 phút mà chưa có bàn nào.

Nhưng nếu bóc tách bằng số liệu, thứ đáng lo nhất của Liverpool lại nằm ở… phòng ngự. Mùa trước, họ dẫn đầu về bàn thắng và xG tạo ra, năm nay tụt xuống thứ 6 – vẫn là một hàng công trên mức khá. Trái lại, hệ thống phòng ngự mới là “ổ bệnh”: Liverpool đứng thứ 9 về xG thủng lưới và thứ 12 về số bàn thua thực tế, với 17 bàn sau 11 trận, để thủng lưới từ 2 bàn trở lên ở 7 trận. Hễ họ giữ đối thủ ở mức 1 bàn trở xuống, Liverpool thắng cả 4/4 trận – nhưng lại chỉ làm được điều đó đúng 4 lần.

Khả năng pressing tổng thể không sụp đổ: chỉ số PPDA, số đường chuyền tiến lên và dẫn bóng tiến lên bị chặn vẫn tương đương mùa trước, số pha đoạt bóng ở 1/3 sân đối phương vẫn nằm top đầu. Vấn đề là hai mảng nghiêm trọng: phòng ngự chuyển trạng thái và chống bóng chết. Từ vị trí thứ 4 về xG thua từ phản công ở mùa trước, họ tụt xuống tận thứ 17, lượng cơ hội nguy hiểm phải đối mặt từ counter tăng khoảng gần gấp đôi. Chất lượng cú sút đối phương được hưởng cũng cao hơn (rơi từ top 3 xuống ngoài top 5 về xG mỗi cú sút).

Bóng chết còn thê thảm hơn: mùa trước chỉ thủng 9 bàn từ tình huống cố định, năm nay đã để thua 7 bàn – trong đó có cả những pha ném biên dài – dù mùa giải mới trôi qua chưa lâu. Cộng thêm việc phong độ thủ môn tụt dốc – từ mức +0,10 bàn ngăn chặn mỗi trận của Alisson – Kelleher xuống -0,26 của Alisson – Mamardashvili – Liverpool đang trả giá.

Nói cách khác, phần “đen đủi” của hàng công có thể tự được sửa chữa theo thời gian khi Wirtz, Isak, Salah trở lại với bản năng săn bàn. Nhưng cấu trúc phòng ngự trong chuyển trạng thái, trong tình huống cố định và sự hụt hơi của hàng thủ lẫn thủ môn mới là thứ Arne Slot cần xử lý gấp nếu không muốn mùa giải trôi tuột khỏi tay.

Barcelona: không tụt phong độ, mà tụt… sự ổn định

Nghe thì lạ nhưng thực tế là Barcelona không hề sa sút thảm hại ở La Liga. Số điểm trung bình mỗi trận của họ gần như y hệt mùa trước – mùa mà họ đăng quang ngôi vương. Vấn đề là Real Madrid đã nhảy lên một mức khác. Barca đá không tệ hơn, chỉ là đối thủ truyền kiếp bỗng quá hoàn hảo.

Điều làm Barca “ốm” không phải lối chơi của Hansi Flick, mà là sự đứt gãy liên tục về nhân sự. Bộ ba tấn công từng hủy diệt mùa trước – Lamine Yamal, Raphinha và Robert Lewandowski – đều sụt nghiêm trọng về thời lượng ra sân. Tỷ lệ phút đá La Liga của Yamal từ 83,7% rơi xuống còn hơn 58%, Raphinha từ 83,2% xuống 35,6%, Lewandowski từ 78,4% xuống khoảng 41,6%. Bộ ba từng ghi 89 bàn, 44 kiến tạo mùa trước, thì tới 1/3 chặng đường mùa này mới góp được… 16 bàn và 7 kiến tạo.

Fermin Lopez, Ferran Torres hay bản hợp đồng mượn Marcus Rashford đang gồng gánh, giúp Barca vẫn duy trì được hàng công ở mức “rất tốt” chứ không sụp đổ. Nhưng việc mất liên tục những trụ cột ở tuyến trên, cộng thêm chấn thương triền miên của Pedri, Gavi khiến khái niệm “bộ khung ổn định” gần như không tồn tại.

Tại La Liga, hệ thống pressing cao và hàng thủ dâng của Flick vẫn phát huy, các đối thủ nội địa chưa tìm ra cách khai thác triệt để. Tuy nhiên, tại Champions League, Barca bị đánh mạnh vào điểm yếu đó: họ đứng gần đáy giải về xG thua trên mỗi cú sút, lộ khoảng trống rộng ở phía sau hàng thủ khi bị phản công.

Điều trớ trêu là bệnh của Barca lại là loại bệnh… khó chữa nhất: chấn thương và sự liên tục. Hệ thống không tệ, điểm số không tệ, nhưng nếu những cái tên tốt nhất không thể có mặt cùng nhau trên sân, Barca rất khó đuổi kịp Real Madrid dù chơi không hề tệ so với chính họ mùa trước.

Newcastle United: khi sự trực diện không còn đi kèm… bàn thắng

Newcastle mùa trước là hình mẫu của một đội bóng “đá ít mà chất”. Họ không sút nhiều bằng các đội lớn khác, nhưng tỷ lệ cơ hội ngon (xG từ 0,2 trở lên) lại thuộc hàng top; số pha xuyên qua hàng thủ trong tình huống ít hậu vệ chắn cũng cực cao. Tức là: ít nhưng hiểm.

Mùa này, sau saga chia tay Isak, Newcastle đưa về Nick Woltemade và Yoane Wissa. Woltemade ghi 6 bàn trên mọi mặt trận – con số không tồi – nhưng số cú sút trên 90 phút của anh chỉ khoảng 1,6, quá thấp cho một trung phong. Wissa lại chưa thể ra sân vì chấn thương. Thế là dù Anthony Gordon và Harvey Barnes vẫn nỗ lực từ cánh trái, tổng thể hàng công Newcastle rơi thẳng đứng, mới ghi 11 bàn ở Ngoại hạng Anh, xếp tận thứ 17. Chỉ số xG tạo ra cũng chỉ ở mức trung bình, không còn vượt trội như trước.

Khi muốn đá trực diện mà không tạo được những pha dứt điểm thực sự chất lượng, Newcastle vừa không áp đặt được đối thủ, vừa dễ bị phản đòn. Họ đang gần nhóm xuống hạng hơn là nhóm dự cúp châu Âu, và nếu không nâng chất lượng tấn công lên, việc quay lại mặt trận châu Âu sẽ chỉ còn là ảo vọng.

Juventus: dàn tiền đạo đắt giá… sút quá lành

Juventus là một trường hợp khá “phản trực giác”: sau khi Igor Tudor bị sa thải vì chuỗi trận tịt ngòi, Juve thực tế lại không phòng ngự tệ như kết quả. Họ từng có chuỗi 4 trận liên tiếp không ghi bàn dù tạo ra tổng xG vào khoảng 4,4 – đủ để có 4-5 bàn thắng trong điều kiện bình thường. Thay vào đó, họ chỉ kiếm nổi 1 điểm, thua Real Madrid, Lazio, Como và chỉ hòa Milan.

Khi Luciano Spalletti lên nắm quyền, lịch thi đấu dễ thở hơn, xG vẫn khá, số bàn thắng tăng nhẹ nhưng… vẫn kém xa kỳ vọng: 6 bàn từ 7,9 xG sau 4 trận đầu. Cả mùa, Juventus chỉ xếp thứ 16 Serie A về xG trên mỗi cú sút (khoảng 0,12) – tức là số lượng sút không ít, nhưng chất lượng từng pha dứt điểm lại kém.

Đáng nói nhất là bộ ba tiền đạo đẳng cấp Dusan Vlahovic – Jonathan David – Loïs Openda. Họ chỉ tung ra tổng cộng khoảng 3,5 cú sút mỗi 90 phút, xG trung bình mỗi cú dứt điểm khoảng 0,11 – con số thấp với các trung phong được kỳ vọng gánh bàn thắng. Những người làm bóng như Kenan Yildiz, Andrea Cambiaso chưa tạo đủ số lượng cơ hội thật sự “ngon”, và khi cơ hội xuất hiện, họ cũng chưa tận dụng tốt (mới ghi 4 bàn từ khoảng 5,7 xG cộng lại).

Juve không vỡ trận, không sụp đổ, vẫn bám sát top 4 nhờ bắt nạt các đối thủ yếu. Nhưng để trở lại hình ảnh một ứng viên vô địch, họ buộc phải nâng chất lượng phối hợp và dứt điểm ở khu vực 1/3 cuối sân – chứ không thể mãi chờ vận may.

Athletic Club: trả nợ “thần may mắn”

Athletic Bilbao nhiều năm qua trung thành với thứ bóng đá “phòng ngự là trên hết”: ưu tiên khung thành hơn tất cả, kiếm điểm từ những trận thắng tối thiểu, dựa trên sự chắc chắn đến tàn nhẫn. Mùa trước, họ như sống trong mơ: chỉ thủng 29 bàn/38 trận, xếp thứ nhất La Liga về số bàn thua, dù xG thua mỗi trận quanh mức 1 – tức đối thủ đáng ra phải ghi nhiều hơn.

Mùa này, xG thua mỗi trận thậm chí giảm xuống, nhưng số bàn thua thực tế lại tăng, lên tầm 1,1 bàn/trận. Nghĩa là hàng thủ về cơ bản vẫn vận hành tốt, chỉ là những gì họ được “nợ” từ xác suất mùa trước giờ đang bị thu lại. Bên cạnh đó, hàng công lại bị tàn phá bởi chấn thương: Iñaki Williams, Nico Williams và Oihan Sancet đều không được ra sân đều đặn, số phút thi đấu tụt mạnh so với cùng kỳ.

Athletic mới ghi 4 bàn từ bóng sống sau 12 trận, đứng thứ 7 La Liga nhưng đã bị nhóm dự Champions League bỏ xa. Tại cúp châu Âu, mọi thứ còn tệ hơn, các trận thua nặng khiến “giấc mộng châu Âu” mùa sau mờ dần. Với một đội sống nhờ vào việc phòng ngự hoàn hảo và chắt chiu từng cơ hội, chỉ cần may mắn rời bỏ một chút, họ lập tức trượt xuống mặt đất.

Atalanta: bóng đá tấn công đẹp mắt, bàn thắng… lẩn trốn

Sau kỷ nguyên Gian Piero Gasperini đầy bùng nổ, Atalanta giao ghế cho Ivan Juric – người có triết lý không quá xa trong việc chủ trương tấn công, pressing, dồn ép. Về mặt khối lượng, Atalanta vẫn giữ phong cách bắn phá: tiếp tục thuộc nhóm nhiều cú sút nhất Serie A. Nhưng có một vấn đề chết người: chất lượng cơ hội lao dốc từ top 3 xuống tận tầm giữa bảng.

Khi bạn sút nhiều nhưng lại toàn là những pha dứt điểm xG thấp, việc rơi vào chuỗi khô hạn bàn thắng không còn là bất ngờ. 8 trận gần nhất trên mọi đấu trường, Atalanta chỉ ghi 4 bàn từ khoảng 11,2 xG – một mức “đen đủi” cực đại. Nếu bỏ 2 bàn của Lazar Samardzic ra, phần còn lại của đội chỉ ghi 2 bàn từ hơn 10 xG – một con số cho thấy hoặc là tâm lý dứt điểm có vấn đề, hoặc cấu trúc tấn công quá dễ bị đối phương đoán.

Raffaele Palladino lên nắm đội thay Juric, gần như chắc chắn sẽ được hưởng hiệu ứng “tân HLV” đơn giản vì Atalanta khó có thể tiếp tục phung phí cơ hội như vậy mãi. Nhưng để quay lại cuộc đua top 4, họ cần cải thiện cách tổ chức lên bóng, tạo nhiều pha dứt điểm gần khung thành hơn, thay vì chỉ dồn số lượng sút.

Nottingham Forest: khi vũ khí bóng chết bị cùn, mọi thứ sụp đổ

Forest là ví dụ cực kỳ rõ của việc “sống bằng set-piece, chết cũng vì set-piece”. Mùa trước, họ ghi 17 bàn từ tình huống cố định, đạt hiệu số +8 ở mảng này – nền tảng cho vị trí thứ 7 ngoạn mục và tấm vé châu Âu suýt chạm tay.

Mùa này, qua tay 3 HLV với 3 phong cách khác hẳn nhau – Nuno Espirito Santo, rồi Ange Postecoglou, rồi Sean Dyche – Forest trở thành một tập thể khó nhận diện về lối chơi. Chỉ có một thứ dễ nhận ra: set-piece trở thành thảm họa. Họ mới ghi 2 bàn từ bóng chết nhưng phải nhận tới 9 bàn thua, hiệu số -7 – gần như đảo ngược hoàn toàn so với mùa trước.

Dưới thời Dyche, tinh thần, cấu trúc phòng ngự – tấn công chuyển đổi có vẻ tốt hơn, số điểm và số bàn thắng có nhích lên. Nhưng nếu vẫn tiếp tục phòng ngự bóng chết kém, Forest rất khó ngoi hẳn khỏi nhóm cuối. Khi bạn là đội bóng không có nhiều khoảng trống cho sai lầm, thua quá nhiều từ các tình huống cố định nghĩa là tự tay phá hỏng bao nhiêu công sức ở phần còn lại.

Mainz: khi không còn Burkardt, cả hệ công sụp

Mainz mùa trước là câu chuyện cổ tích dở dang ở Bundesliga. Họ phòng ngự tốt hơn mức xG cho phép, nhờ đó vươn lên cuộc đua Champions League dù hàng công chỉ ở mức khá. Jonathan Burkardt là trung phong gánh cả hệ thống, ghi 18 bàn từ 14,8 xG, trong khi Paul Nebel cũng tận dụng tốt cơ hội.

Mùa này, Burkardt sang Eintracht Frankfurt, Nebel trở lại mặt đất khi số bàn thắng giảm về gần đúng với xG, Mainz lập tức bộc lộ bộ mặt thật: một đội bóng có hàng thủ trung bình và hàng công… gần như vô hại. Họ là đội dứt điểm ít nhất Bundesliga tính theo tỷ lệ sút trên mỗi lần lên bóng, số cú sút trong bối cảnh ít hậu vệ chắn cũng thuộc diện tệ nhất giải.

Khi không còn “ngòi nổ” đủ giỏi để biến cơ hội nửa vời thành bàn, hệ thống vốn phụ thuộc nhiều vào phòng ngự may mắn sẽ lộ nguyên nhược điểm. Dù các mô hình dự đoán vẫn cho Mainz cơ hội trụ hạng khá cao nhờ xG tổng không quá tệ, việc họ tụt sâu là một lời nhắc: may mắn không bao giờ đứng mãi một phía.

Fiorentina: từ “dứt điểm thần thánh” sang khủng hoảng bàn thắng

Fiorentina mùa 2024-25 kết thúc ở vị trí thứ 6 Serie A, nhưng cái nền cho thành tích cao ấy lại là… hiệu suất dứt điểm phi thực tế. Họ ghi 60 bàn từ chỉ khoảng 49,7 xG, tức vượt chuẩn hơn 20%. Những cầu thủ vốn thiên về kiến tạo, tham gia xây dựng như Robin Gosens, Yacine Adli, Rolando Mandragora cũng ghi tổng cộng 13 bàn từ 5,5 xG – con số “bay” không kém.

Mùa này, mọi thứ quay lại mặt đất. Adli ra đi, Gosens và Mandragora ghi 3 bàn từ 2,7 xG – hoàn toàn bình thường. Vấn đề là phần còn lại của Fiorentina… đá dưới mặt đất: toàn đội tạo ra khoảng 15,5 xG – đứng top 5 cả giải, thậm chí số xG trên mỗi cú sút đứng đầu Serie A – nhưng chỉ ghi được 9 bàn, tụt xuống nhóm cuối cả về bàn thắng thực tế.

Moise Kean là biểu tượng của sự sa sút này: 2 bàn từ 5,7 xG, bỏ lỡ cả những cơ hội gần như không thể trượt, như cú đánh đầu 0,98 xG trước Torino. Thêm vào đó, họ cũng đổ vỡ ở khâu phòng ngự bóng chết: số bàn thua từ set-piece mùa này đã bằng cả mùa trước chỉ sau một phần chặng đường.

Về cơ bản, nền tảng lối chơi, khả năng tạo cơ hội của Fiorentina vẫn rất tốt, nên nguy cơ xuống hạng không quá lớn. Nhưng việc cùng lúc bị “nghiệp quật” ở cả dứt điểm lẫn bóng chết gần như đánh bay hy vọng trở lại đấu trường châu Âu mùa tới.

Kết lại: không phải khủng hoảng nào cũng giống nhau

Đặt Liverpool, Barcelona, Juventus và các “bệnh nhân” khác cạnh nhau mới thấy: khủng hoảng trong bóng đá không chỉ là chuyện điểm số và cảm xúc. Có đội đang trả nợ cho những mùa chơi hay hơn khả năng thật (Athletic, Fiorentina, Mainz), có đội bị tổn thương vì chấn thương và lịch thi đấu (Barca, Newcastle), có đội vướng bài toán chiến thuật – cấu trúc (Liverpool, Forest, Atalanta), có đội đơn giản là tiền đạo “quên” cách ghi bàn (Juve).

Với người hâm mộ, điều này có thể không làm nỗi đau thất bại bớt đi. Nhưng với giới chuyên môn, đó là lời nhắc rằng: muốn “sửa” một đội bóng, trước tiên phải chẩn đoán đúng loại bệnh. Có chỗ cần thay máu, có chỗ chỉ cần chờ con số trở lại trạng thái cân bằng, và có chỗ – như Liverpool – cần nhìn kỹ lại những gì diễn ra phía sau lưng hàng công trước khi vội vàng đổ lỗi cho Salah hay Wirtz.